2018’de YouTube videoları yayınlamaya başladığımı duyurmuştum. Kişisel YouTube kanalımda henüz çok aktif olamadım, şimdilik çektiğim Podcast bölümlerinin ses kayıtlarını sabit bir görselle birlikte yayınlıyorum genelde.
Satır Arası YouTube kanalında ise 3 tane duyuru videosu çektim, şimdiye kadar 2 kitap yorumladık, bu oturumları 3 video halinde yayınladık bile :) Orada güzel bir ritm tutturduk, 7 kişilik bir grup olduğumuz için ayda 2 kitap yorumlayacak şekilde birbirimizi motive edip oturumlarımızı gerçekleştirebiliyoruz. İlk 2 oturumda 4’er kişiydik, belli zamanlarda 2 kişi bile uygun olsa videolarımızı çekmeye devam etmeyi hedefliyoruz.
Yorumladığımız ilk kitap Yuval Noah Harari’nin Hayvanlardan Tanrılara Sapiens kitabı oldu. Biraz deneyimsizlikten, biraz da kitabın kapsamı çok geniş olduğu için kitabı toplamda 3 saat süren 3 videoda ancak yorumlayabildik, daha da uzatsak herhalde 5 saat de konuşurduk 😅
Kitabı okurken hazırlıklı olmak adına hepimiz kendi yöntemimizle notlar tuttuk. Ben de not tutmak için kullandığım Evernote uygulamasında notlarımı tuttum. Kitabı daha birkaç ay önce okumuş olduğum için, ikinci okuyuşumda atlaya atlaya, kitaptaki görsellerin & tabloların vb. fotoğraflarını çekip, kitabın içindeki alt başlıkları not ederek okudum. Bu notlarımı da kitap hakkında bilgi sahibi olmak isteyenlerin işine yarayabileceğini düşünerek paylaşmak istedim.
Not: Evernote’tan blogumun içerik yönetim altyapısını sağlayan WordPress’e notları kopyala-yapıştır yapmak biraz zor oldu benim için, önce Google Docs’a kopyalayıp, formatı biraz elden geçirip sonra WordPress.com for Google Docs eklentisini kullanarak WordPress’e aktardım. Bundan sonra notlarımı Google Docs’ta tutsam iyi olacak, benzer işler yapmayı düşünenler için bunu da paylaşmak istedim 🤓.
Kitabı okurken notları çoğunlukla telefonumda yazdığım için Türkçe karakterleri kullanamadım, bolca yazım hatası da içerebilir, ettiğim sürç-i lisan için şimdiden af diliyorum :)
Kitap Hakkında Genel Yorumlar / Notlar
Bu kitabı ilk kez 2015’te Mark Zuckerberg’in okuma listesine girmesiyle duymuştum. Daha sonra dinlediğim podcast’lerde de duydum, zaman içinde de oldukça popülerleşti.
“Dünya Halleri” websitesinde yer alan kapsamlı yazı & röportaj: https://www.dunyahalleri.com/yuval-noah-harari-ile-insanlik-gelecegi-ustune-soylesi/
- Sapiens ve Homo Deus’un ana fikri: hayvanlardan tanrılara dönüşümümüzün kısa tarihi. Hayatı tasarlama ve şekillendirme açısından tanrılaşmaya başlıyoruz. Homo Deus’ta da gelecekteki ihtimalleri inceliyor.
- Buğdayın suçu ne?: Tarım devrimi olmasaydı bugünkü teknoloji ve zenginliğe, orta sınıfın elde ettiği rahat yaşama ulaşamazdık. Ama bunun bedeli olarak tarım devriminde çalışan işçiler acılar içinde ve eksik beslenme ile imparatorlukları ayakta tutuyorlardı. Tarım işleri aynı zamanda sıkıcıydı. Günümüzde hala birçok iş avcı toplayıcıların günlük işlerinden çok daha sıkıcı.
- Genetik kumarda kazanan kim olacak?: Yüzbinlerce yıldır kendimiz dışındaki dünyayı değiştirmeye çalışıyorduk. Zaman içinde çok güç kazandık ama doğanın dengesini bozmaya başladık. Artık kendi içimizdeki dünyayı da değiştirmeye başlıyoruz. Kendi zihnimizin nasıl çalıştığını öğrendikçe, dış dünyaya verdiğimiz zarar gibi iç dünyamıza da zarar verebiliriz. Ama bu sadece bir ihtimal. İnsanlığın hem büyük bir kolektif bilgeliği hem de aptallık örnekleri var. Bu yüzden endişe edeceğimiz yerler olmasına rağmen umutlu olabileceğimiz yerler de var. Ör: doğanın dengesini bozuyoruz ama dünyada şiddet yıllar içinde azaldı. Büyük ülkeler direkt savaşa girmiyorlar, nükleer savaş ihtimalinden doğan kurku bizi daha bariscil yapti.
- Evrene mirasımız ne olmalı?: Birkaç yüz yıl sonra türümüz değişime uğrayabilir.
- Araçları olmadan insan var olabilir mi?: Zombiler ve vampirler: teknolojimiz ve ideolojilerimizin yaratabileceği alt-insan & üst-insan türlerini temsil ettiğini düşünüyor.
- İnsanı insan yapan nedir?: Beden ve/veya zihin değişirse homo sapiens’ten başka bir şeye dönüşürüz. Zihin bedenden bağımsız değildir, temelde yine duyularımız, hislerimiz yer alır.
- Tanrı’ya dönüşen insan: Yunan tanrıları gibi tanrılara dönüşüyoruz. Zaman içinde bazı güçleri ele geçiyoruz. Yaşamı yaratmak, ölümsüzlüğü elde etmek, insan zihnini bilgisayara yüklemek, beden uzuvlarını biyonik aletlerle değiştirmek vb. Halen homo sapiens’iz ama değişimin eşiğindeyiz.
- Algoritmanın intikamı: Yapay zekanın ileride bizi yok etmek isteyebileceğine pek inanmıyor. Yapay zeka geliştirsek bile yapay bilinç geliştirmeye hala çok uzağız. İnsanların faydasızlaşması ihtimali ise çok daha yüksek. Orduda insanların çoğu gereksizleşmeye başladı. Ekonomide de insanlar faydasız olmaya başladıkça, “istihdam edilmesi mümkün olmayan” faydasız insan kitleleri oluşacak. Trump’ın Amerika’da yükselişi de bu faydasız olacak insanların hissettiği korkunun yansıması olabilir. Bu faydasız insanlara yönelik bir çözüm bulmamız lazım. Evrensel gelir ile belki gelir sağlayabiliriz ama yaşamda anlam bulmakta zorlanabilirler. Bu insanlar hiçbir lükse sahip olmayabilirler. 50 yıl öncesine göre en lüks hayatı yaşasalar bile. Tatminsizliği oyunlar ve ilaçlarla karşılamak bir ihtimal olabilir. İnsanlar nasıl ki günümüzde futbol izleyerek hayatlarına anlam katabiliyorsa, bundan 50-100 yıl sonra da sanal gerçeklikte oyunlar oynayarak hayatlarına anlam katabilirler.
- Başka bir gezegende yaşam mümkün mü?: 4 milyar yıldır bu dünyanın şartlarında yaşamaya uyumlu olacak şekilde evrim geçirdik. Bu yüzden Mars’ta vb. gezegende insan hayatının sürdürülebilir olmasını tahmin etmiyor. Uzayı insanlar değil inorganik yaşamlar ile kolonize edebiliriz. Mars’a robotlar göndererek vb.
- İnsanlığın dönüşümünü kim düzenleyecek?: “CRISPR-CAS9” ABD insan üstündeki bu teknkle yapılan bütün deneyleri yasaklamış. Ancak Çin buna yeşil ışık yakmış. Kendi gen havuzumuzda değişiklikler yapabilecek hale geliyoruz. Bu nasıl düzenlenebilir? Bir küresel kooperatif ile yapılabilir belki. Ülkeler kendi başına bunun altından kalkamaz çünkü ülkeler farklı kararlar alacaktır, devletler birbiriyle yarış halinde olduğu için bir tanesi bile araştırmalara devam ederse, diğerleri de bu araştırmaları yapmaya yönelik baskı hissedebilir. Milliyetçilik arttıkça küresel tehlikeleri umursayıp buna yönelik kararlar alacak yapılar kuramayız.
- Dinlerin geleceği: Dinler sürekli değişir, geleneksel dinler de bu şekilde 21. yüzyıl gerçeklerine uyum sağlarsa, dönüşümümüzü düzenlenmesinde olumlu katkıları olur. Eğer mevcut dinler teknolojinin gelişmelerine uyum sağlayamazsa, yeni dinler ortaya çıkabilir, tekno-dinler oluşabilir. Silikon Vadisi, bundan binlerde yıl önce Ortadoğu’da yaşandığı gibi yeni dinler geliştiriyor aslında. Bu ilk tekno-din de değil aslında. 19. yüzyılda sosyalizm de bir endüstriyel teknolojilerin getirdiği bir dindi. Geleneksel dinlerin güçlü olduğunu sanıyoruz ama aslında bundan 300 yıl öncesine göre hayata çok daha az etkileri var.
- Yazının sonundaki “Konferans notları” bölümünde de bir özet var.
Kitabı kısaca özetleyen bir video: https://www.youtube.com/watch?v=R-aCceRU5pc
Yuval Noah Harari’nin TED konuşmasının Türkçe dublajlı ve altyazılı hali: https://www.youtube.com/watch?v=FA0YTLsqfSA
- Why humans run the world: bireysel seviyede diğer hayvanlara göre çok bir avantajımız yok. Büyük kitleler halinde çok büyük avantajlarımız var. Kolektif çalışabilme yeteneğimiz. Dünyaya hükmetmemiz yanında birçok kötülükleri de bu kolektif kooperasyon yeteneğimiz sayesinde yaptık. Peki bu işbirliğini nasıl yapabiliyoruz? Hayal gücümüz ile ürettiğimiz ve inandığımız kurgular / hikayeler sayesinde. Para insanların icat ettiği en başarılı kurgudur. Dünyadaki herkes inanıyor. Kısa cevap: dünyayı kontrol ediyoruz çünkü ikili bir gerçekliğe inanıyoruz. Objektif gerçekliğin yanında kurgusal gerçekliğimize inanarak bu günlere gelebildik.
Kolektif yayinlari, 31. Baskidan notlar:
Birinci Kısım: Bilişsel Devrim
1.1 Önemsiz Bir Hayvan: 17
- Dolaptaki iskeletler: diger insan turlerini yok ettik.
- Dusunmenin bedeli: buyuk beyinden dolayi beyne yuksek enerji saglamak gerekiyordu. Bunjn yaninda iki ayak ustunde yurumenin getirdigi avantajlarin yani sira buyuk gelisimsel ve kulturel yan etkileri oldu bunun. Bebekler hayata hazir olmadan doguyorlardi ve yillarca ailesinin ve kabilesinin bakimina ihtiyac duyuyorlardi. Kadinlarin toplumdaki konumunu da etkiledi bu durum.
- Bir Asci İrki: yemek pisirme sayesinde sindirimi daha kolay yemekler yiyebildik, boylece daha kisa bagirsaklar ile sindirim yapabilir olduk, sindirim icin daha az enerji yeterli oldu. Beynin buyumesine imkan sagladigina yonelik gorusler var.
- Kardeslerimizin koruyuculari: Sapiens gittigi her yerde diger turleri baskiladi, nufuslarini tuketti. Sapiens bunu kendine ozgu dili sayesinde basardi.
1.2. Bilgi Ağacı: 33
Sapiens 150k yil once Dogu Afrika’ya yerlesti, 100k yil once kuzeye, Dogu Akdeniz’e gittiklerinde Neandertaller tatafindan puskurtulduler. 70k yil once tekrar ciktiklarinda ise gittikleri her yeri hukmetmeye basladilar.
Dilin gelisimiyle birlikte dedikodunun sosyal yasamda yer bulmasi, bu sayede kimin iyi kimin kotu oldugunun daha iyi anlasilabilmesi.
Var olmayan seyler hakkinda konusabildikce, bilissel devrimle birlikte mitler, efsaneler gelistirmeye basladik. Bu mitler kalabalik insan gruplarini bir arada tutup kolektif bir sekilde belli bir amaca hizmet edebilir hale gelmesine katki sagladi.
Peugeut Efsanesi (38): dedikodu 150 kisilik bir grubu ancak bir arada tutabilir. Onbinleri asan insan gruplari ortak mitler etrafinda bir arada kalabilmis, milyonlari asan imparatorluklar kurulabilmistir. Stadel aslanina benzer bir sembol Peugeot markasinin logosunda yer alir. Bu sirket yasal kurgularin bir urunudur.
İnsan haklarinin da benzer sekilde bir kurgu, yani hayal urunu oldugunu okudugumda ufkumun genisledigini hissettim.
Genomun cevresinden dolasmak (45): hizli ve adaptif bir sekilde ilerleyen kulturel evrim sayesinde insanoglu genetik evrimin yavaslik problemini asti ve dunyaya hukmedebilmenin kapisini araladi.
Sapiens disinda hicbir turun ticaret yapmiyor olusu da Sapiens’e buyuk bir ustunluk sagladi.
Tarih ve biyoloji (49): bilissel devrim tarihin biyolojiden bagimsizligini ilan ettigi andir.
1.3. Adem ve Havva’nın Bir Günü: 52
“Tikinma geni”: avci toplayici donemden kalma, kisitli gida erisimi oldugu zamanlarda ne bulursa yiyen insanlarin dna’lari bizi gunumuzdeki bolluk ortaminda hala tikinmaya tesvik ediyor.
İlk Müreffeh Toplum (57)
(61)
(64)
Konuşan Hayaletler (65)
Savaş mı Barış mı? (70)
Sessizlik Perdesi(72)
1.4. Sel: 74
Suçu Sabit (77)
Tembel Hayvanın Sonu (80)
Nuh’un Gemisi (83)
İkinci Kısım: Tarım Devrimi
Tarihin En Büyük Aldatmacası: 89
Luks Tuzagi (95)
İlahi Mudahale (100)
Devrimin Kurbanlari (102)
6 – Piramitleri İnşa Etmek: 108
Gelecegin Yaklasmasi (110)
Hayali bir duzen (112)
Gercek inananlar (119)
Hapishane duvarlari (121)
a- Hayali duzen fiziksel dunyaya gomulu durumdadir (122)
b- Hayali duzen isteklerimizi sekillendirir
c- Hayali duzen kisiler arasindadir
7- Fazla Dolu Hafıza: 127
İmza, Kushim (130)
Burokrasinin harikalari (134)
Rakamlarin dili (137)
8- Tarihte Adalet Yoktur: 140
Kisirdongu (144)
Amerika’da temiz olmak (146)
Bu kisirdongu muhabbeti enteresan, videoda bahsedilebilir.
Erkek ve kadin (150)
Cinsiyet ve toplumsal cinsiyet (154)
Erkeklerin nesi bu kadar iyi? (159)
Kas gucu (160)
Toplumun pislikleri (161)
Ataerkil genler (163)
Üçüncü Kısım: İnsanoğlunun Birleşmesi
9- Tarihin Oku: 169
Casus uydu (172)
Kuresel vizyon (176)
10- Paranın Kokusu: 178
Bunun fiyati bedir (179)
Deniz kabugu ve sigara (182)
Para nasil calisir? (184)
Altinin mujdesi (188)
Paranin ederi (190)
11- Emperyal Vizyonlar: 192
İmparatorluk nedir (194)
İmparatorluklar kotu mudur? (195)
Bu sizin iyiliginiz icin (198)
Onlar biz oldugunda (201)
Tarihteki iyi ve kotu cocuklar (207)
Yeni kuresel imparatorluk (209)
12- Dinin Kanunu: 211
Kuzulari susturmak (213)
Puta tapmanin faydalari (215)
Tanri birdir (218)
İyiyle kotunun savasi (221)
Doganin kanunu (224)
İnsana tapinmak (228)
13- Başarının Sırrı: 237
Sonradan anlama yanilgisi (237)
İkinci kor kleio (241)
Dördüncü Kısım: Bilimsel Devrim
14- Cehaletin Keşfi: 247
Ignoramus (bilmiyoruz) (250)
Bilimsel dogma (254)
Bilgi guctur (259)
İlerleme ideali (263)
Gilgamis projesi (265)
Bilimin zengin kocasi (270)
15- Bilimle İmparatorluğun Evliliği: 274
Neden Avrupa? (278)
Fetih zihniyeti (281)
Bos haritalar (284)
Uzaydan gelen isgal (289)
Az bulunan orumcekler ve unutulmus metinler (294)
16- Kapitalist İtikat: 302
Buyuyen bir pasta (307)
Kolomb yatirimci ariyor (312)
Sermaye adina (321)
Serbest piyasa kultu (323)
Kapitalist cehennem (324)
17- Sanayinin Çarkları: 329
Mutfaktaki sir (331)
Enerji okuanusu (333)
Uretim bandinda hayat (336)
Alisveris cagi (341)
18- Kalıcı Bir Devrim: 345
Modern cag (347)
Ailenin ve toplulugun cikusu (350)
Hayali topluluklar (355)
Perpetum mobila (358)
Cagimizda baris (359)
İmparatorluklarin emekliligi (362)
Pax atomika (363)
19- Ve Sonsuza Dek Mutlu Yaşadılar: 368
Mutlulugu olcmek (371)
Kimyasal mutluluk (376)
Hayatin anlami (381)
Kendini bil (383)
20- Homo Sapiens’in Sonu: 388
Fareler ve insanlar (390)
Neandertallerin donusu (393)
Biyonik yasam (395)
Baska bir hayat (399)
Tekillik (401)
Frankenstein kehaneti (403)
Sonsöz: Tanrılaşan Hayvan: 407